MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

MEZOPOTAMYA

Ø  Fırat ile Dicle nehirleri arasındaki toprakların ilk çağlardaki adıdır.

Ø  Mezopotamya’nın kuzeyinde Anadolu, doğusunda İran yaylaları, batısında Suriye çölleri, güneyinde Basra körfezi ile Arabistan çölleri yer alır.

Ø  Mezopotamya, Yukarı (Toroslardan Bağdat’a kadar) ve aşağı (Bağdat’tan Basra Körfezine kadar) olmak üzere iki bölümden oluşur.

Ø  Mezopotamya’da taş bulunmadığından binalar kerpiç ve tuğladan yapılmıştır. Bunlar da fazla dayanıklı olmamıştır.

Ø  Halkın zenginleşmesi sonucu özel mülkiyet gelişmiştir.

SÜMERLER:

ü  MÖ 4000 yıllarında doğudan (Ön Asya’dan) Aşağı Mezopotamya’ya gelerek yerleşmişlerdir.

ü  Sümer ülkesine Sümerler KENGİ derlerdi.

ü  Sümer (Sinear), Kengi gibi adlarla anılan bu topraklara yerleşen Sümerler şehir devletleri kurmuşlardır. En önemli şehir devletleri: Ur, Uruk, Lagaş, Kiş, Nippur gibi yerleşim merkezleridir.

ü  Bataklıklar kurutularak oluşturulan şehirler, şehir ilahı adına yapılan tapınakların (ziggurat) etrafında evlerin kümelenmesiyle oluşurdu.

ü  Şehirlerin başında Ensi veya Patesi adı verilen rahip-krallar bulunurdu. Patesi çevresindeki diğer sitelere hâkim olursa lugal; tüm Sümer ülkesine hâkim olursa lugal kalma unvanını alırdı.

ü  Bu şehir devletleri sürekli birbirleriyle savaş halindedir.

ü  Eli silah tutan her erkek askerdi ve savaşlara katılmak zorundaydı.

ü  Ordu yaya ve arabalılardan oluşurdu.

ü  Erlereà Erin, komutanlaraà Ukus denirdi.

ü  Bilinen ilkyazı olan Çivi yazısını Sümerler bulmuş ve kullanmışlardır.

ü  Sümerlerin dili Asya kökenlidir ve Türkçeye benzer.

ü  Gılgamış, Tufan ve Yaradılış destanı Sümerler edebiyatının en güzel örnekleridir.

ü  Dünyanın ilk yazılı kanunu MÖ 2375 yılında başa geçen Sümer Lağaş Kralı Urukagina tarafından yapılmıştır. Bu kanunlar ile özel mülkiyet ve aile hukuku düzenlenmiş, kimsesizler ve güçsüzler korunmuştur.

ü  Lagaş Kralı Urukagina, rahiplerin artan baskısını kırmak, ticaret, evlenme, boşanma ve miras ile özel mülkiyet gibi konularda adaleti sağlamaya yönelik kanunlar yapmıştır.

ü  Sümer kanunlarında para cezası ağırlıktadır. Ölüm cezaları azdır. Kanunları yapan diğer krallar Gudean,Urnamu Şulgel,Nema.

ü  Sümerlerin bu kanunları Ön Asya ve Yunanistan’ı etkilemiş ve hukuk devletinin kurulmasına öncülük etmiştir.

ü  Sümerlerde dini inanış çok tanrılı bir inanıştır. Her şehrin kendine ait bir ilahı vardır. Ülke genelindeki en büyük ilah ise gök ilahı Anu yer ilahı Enlil ve su ilahı Enki’dir.

ü  Sümerler ahiret hayatına inanmazlardı.

ü  Sümerlerde tapınaklar birer okuldu ve rahipler öğrencilere ders verirdi.

ü  Tapınaklarına Ziggurat denirdi. Aynı zamanda okul ve rasathane olarak kullanılırdı

ü  Sosyal hayat baba hâkimiyetine dayanırdı. Erkek birden fazla kadınla evlenebilirdi.

ü  Halk hürler, yarı hürler (korunanlar), ve köleler olmak üzere üç sınıfa ayrılıyordu.

ü  Hürler bütün haklara sahip kimselerden oluşuyordu (rahipler, asiller, memurlar, askerler ve tüccarlar).

ü  Mezopotamya’da, Anadolu’dakinin aksine kölelerin hiçbir hakkı yoktu; alınıp satılırlardı.

ü  Ekonominin temeli tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu.

ü  Toprak, tanrıların malı sayılıyor ve rahiplerin gözetiminde işletiliyordu. (Urukagina reformuyla özel mülkiyet başlamıştır.)

ü  Mezopotamya’da dokumacılık ileriydi, yün ve keten dokumacılığı renkli olarak dokunur ve ihraç edilirdi.

ü  Tekerleği icat eden Sümerler bunu ticarette ve savaşlarda kullanmışlardır.

ü  İlk defa borç senetlerini de Sümerler kullanmışlardır.

ü  Ticarette takas ve para birimi olarak da gümüş külçelerini kullanmışlardır.

ü  Burçları bulmuşlardır. Yılı 30 günlük 12 aya bölmüşlerdir (gece-gündüzü 12’şer saat hesaplamışlardır.)

ü  Ay ve güneş tutulmalarını hesaplamış, ay yılı esaslı takvim kullanmışlardır.

ü  Çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır.

ü  Yüzey ve hacim ölçülerini, daireyi 360 dereceye bölmesini biliyorlardı.

ü  Sümerler sayıları 2. ve 3. Dereceden denklemleri biliyorlardı.

ü  Sütün, kubbe ve kemer usulünü Sümerler bulmuşlardır.

ü  Sümerler süs eşyaları, kabartmalar, hayvan ve bitki resimleri yapmışlardır.

ü  Uruk şehrinde bulunan tapınak en ünlü mimari eserlerdir.

ü  Zafer Anıtı “Akbabalar Sütunu”(Lağaş sitesinin başarısı)

ELAMLAR:

·       Elam; Sümer ülkesinin doğusunda Dicle nehrine dökülen Kerha ve Karun ırmaklarının suladığı bölgedir. Merkezleri “ Sus “ şehridir.

·       Şehir devletleri kurarak, ayrı ayrı prenslikler halinde yaşamışlar, MÖ.3000 yıllarında Sus şehri prensi diğer siteleri yönetimi altına alarak krallık kurmuştur.

·       Tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır.

·       Maden işçiliğinde çok gelişmişlerdir

AKADLAR: (MÖ 2350-2150)

Ø  Samiler tarafından Orta Mezopotamya’da Kral Sargon tarafından Agade merkez olmak üzere kurulmuştur.

Ø  Sümerler son veren Akadlar merkezi ilk devleti kurdular.

Ø  Dicle ile Fırat’ı birbirine bağlayan ilk kanalı açtılar.

Ø  Kral Sargon zamanında Elam, Suriye, Lübnan ve Toroslar'a kadar topraklarını genişlettiler. (Dünya imparatorluğu deyiminin çıkmasına neden oldular)

Ø  MÖ 2150 yılında Zağanos dağlarından gelen Guttiler Akadlar'a son verdiler.

Ø  Akadlarda Kralaà İlahi dünya hâkimi veya Akadlı Tanrı denirdi.

Ø  Dinleri çok tanrılıydı.

BABİLLER (MÖ 1900-1531 / 625-539)

Ø  MÖ 2 bin yılında Arabistan’dan Mezopotamya’ya doğru yeni göçler başladı.

Ø  Göç eden bu Sami kavimleri Sümer-Akad kültürünün benimsediler.

Ø  Bu dönemde Sümer şehirleri yerine Babil şehirleri güçlenmeye başladı

Ø  Babil Devletine Hititler son verdiler.(MÖ 1531)

Ø  Asurların zayıflaması üzerine Medlerle birleşen Babiller tekrar bağımsızlıklarını kazandılar.(MÖ 625)

Ø  Ancak bu dönemde Kaldeliler üstünlük sağladıklarından bu döneme Kaldeliler de denir.

Ø  Persler MÖ 539 da bu devlete son verdiler.

Ø  Hammurabi yaptığı kanunlarla “Tanrı Kral” yerine “Hayırsever Kral” kavramını getirdi.(Adaletin Çobanı, Kavimler Çobanı) Hukuk devleti anlayışını ilk defa tarihe getirmişlerdir.

Ø  Hammurabi kanunları Sümer kanunlarına göre biraz daha serttir. Ancak toplumun bütün kesimlerinin hakları teminat altına alınmıştır. (Medeni, ceza, ticaret, miras)

Ø  Kral Nebukadnezar zamanında Kudüs alınarak MÖ 586 Yahudiler Babil’e getirmişlerdir.

Ø  Babil’in Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi en önemli mimari eserleridir.

ASURLULAR  ( MÖ.2000 – MÖ.612 ) :

·       Asur ülkesi; yukarı Mezopotamya’da  Dicle ve Büyük Zap ırmağı arasında kuzeyi ve doğusu dağlarla çevrili bölgedir.

·        Sümerlerle akraba olan Subariler ve Samilerin karışmasıyla Asurlular oluşmuştur.

·       Kral Sargon liderliğinde bağımsız bir devlet kurmuşlardır.

·       Anadolu’da Kapadokya’dan İran içlerine, Basra Körfezi ve Mısır’a kadar sınırlarını genişletmişlerdir.

·        En parlak zamanları kral II. Sargon dönemidir. Başkentleri  “ Ninova “ dır.

·       Asurlular’a  Medler ve Babilliler son vermiştir.

·        Daimi ordulara sahiptiler.

·       Ön-Asya’da ilk atlı birlikleri oluşturmuşlardır.

·       Daha şiddetli cezaları içeren kanunlar hazırlamışlardır.

·       Sümerler ait çivi yazısını kullandılar. Aynı zamanda bu yazıyı Anadolu’ya götürmüşlerdir.

·        Ekonomilerinin temeli ticarete dayanır.

·        Asurlular’ın Anadolu uygarlığına en önemli katkıları ticaret yerleri aracılığıyla yazı’yı Anadolu’ya getirmeleridir. Böylece Anadolu yazılı döneme (İlkçağa) geçiş yapmıştır.