ABBASİLER (750–1228)

Abbasi Devleti Ebu’l Abbas Abdullah tarafından kuruldu. Son Emevi hükümdarı II. Mervan kaçtığı Mısır’da yakalanarak öldürüldü. Onun dönemi iç karışıklıkları bastırmakla geçmiştir.

HALİFE MANSUR DÖNEMİ(754–775):

Bu dönemde Bağdat şehri kuruldu ve hilafet merkezi Haşimiye’den Bağdat’a taşındı. Abbasi orduları Kafkasya ve Maveraünnehir’de Türklerle savaşmış, Hindistan’a kadar uzanan seferler yapmıştır. Bizans ile mücadele devam etmiş, Anadolu içlerine kadar akınlar yapılmıştır. Kültür alanında eski Yunan ve Helen eserleri Arapçaya tercüme edilmiştir.

HARUN REŞİD DÖNEMİ (786–809):

 Abbasiler en güçlü dönemini halife Harun Reşid (786–809) döneminde yaşamıştır.  Uzun dönem vezirlik yaparak güç ve otoritesinin artırarak Abbasi halifeliğini tehdit eden İranlı Bermekî ailesinin hâkimiyetine son verilmiştir. Bu dönemde Bizans’a karşı büyük mücadeleler verilmiştir. Ankara’ya kadar gelinmiştir. Bizans barış isteyince 806 yılında barış yapılmış ve Bizans vergiye bağlanmıştır. Bizans’a karşı Frank İmparatoru Şarlman ile iyi ilişkiler kurmuştur. Bu ittifak Endülüs Emevi devletini sarstı.  Bilim, kültür ve sanatta büyük gelişmeler gerçekleştirilmiştir.  İlk defa medrese öğretimi altında çağdaş eğitimi başlattı.  Hıristiyanların Kudüs'ü serbestçe ziyaret etmelerine izin verdi. (Nedeni Hıristiyanların Endülüs Emevi devletiyle Abbasi devletine karşı birleşmesini önlemek için.)

ME’MUN DÖNEMİ:

 816 yılında başlayan Babek isyanı uzun mücadeleler sonucu güçlükle bastırabilmiştir. (Babek Zerdüşt dinine benzeyen bir mezhep oluşturmuştu). Abbasi orduları Anadolu’ya girerek Ulukışla’ya kadar ilerlemişlerdir.  Türklerin İslam devletindeki etkinliği de yavaş yavaş artmaya başladı. Türkler arasında İslam Dini hızla yayılmaya başladı.  Emevilerin aksine Abbasilerin Türklere hoşgörü ile yaklaşmaları, ayrımcılık yapmamaları, Türk-Arap ilişkilerin düzeltmiş ve İslam Dini Türkler arasında yayılmaya başlamıştır.  Tercüme faaliyetleri için Bağdat’ta Beytü’l-Hikme kuruldu. Yabancı bilim adamları Bağdat'a davet edildi. İslam Rönesans'ı başlatıldı.
MUTASIM DÖNEMİ:
Babek isyanı devam etmiş ve nihayet Tük komutanı Afşin tarafından Babek öldürülmüş ve bu isyan tamamen sona ermiştir.  Türklerin İslam Devletindeki etkinliği daha da arttı. Türklerden ordular oluşturulmaya başlandı. Türk ordusu için Bağdat yakınlarında Samarra şehri kuruldu.  Türkler için Bizans sınırlarına Avasım denilen ordu kentler kuruldu. Türklerin Araplarla evlenmesi yasaklandı (savaşçı özelliklerini yitirmemeleri için).Bilimde, teknikte büyük ilerlemeler oldu. 

TEVAİF’ÜL MÜLÜK DÖNEMİ:

Halife Mutasım’ın ölümünden (842) sonra başa geçen halifeler arasında üstün yetenekli kimselerin olmayışı merkezi otoriteyi büyük ölçüde sarsmıştır. Bunun sonucunda Abbasi Devleti’nin çeşitli bölgelerinde birçok devlet ortaya çıkmıştır. Bunlar, çeşitli bölgelere EMİRÜL UMERA adı altında vali olarak gönderilen kişilerin devletin zayıflamasından yararlanarak dini bakımdan halifeye bağlı kalmakla beraber, siyasi bakımdan tamamen bağımsızdılar.  Abbasi Devleti’nin yerine kurulan bu devletlerin isimleri ve kuruldukları yerler şunlardır: 

Tolunoğulları     à           Mısır,                                  İhşitler             à           Mısır,

İdrisoğulları       à           Fas                                     Aglebiler          à           Tunus, Cezayir

Fatımiler           à           Mısır                                   Tahiroğulları     à           İran, Horasan                   

Safariler           à           İran’ın Sistan bölgesi            Samanoğulları   à           Horasan, Maverünnehir

Büveyhoğulları  à           İran

ABBASİLERİN YIKILIŞI:

945 yılında Bağdat’ı ele geçiren Büveyhoğulları Abbasi halifeliğin kontrollerine aldılar. 1055 yılında Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Bağdat’a gelerek Halife’yi Büveyhoğullarının baskısından kurtardı. Abbasiler kısa bir süre Irak ve çevresine hâkim olmuşlardır. Büyük Selçuklu Devleti yıkılınca Abbasiler de en önemli destekçilerini kaybettiler. 1258 yılında Moğol Hükümdarı Hülagu Han Bağdat’ı ele geçirip son Abbasi halifesi Mu’tasım’ı öldürterek Abbasilere son verdi.  Moğolların elinden kurtulan Abbasi ailesine mensup kişiler Mısır’a kaçtılar ve orada Memlukların egemenliğinde halifeliklerini devam ettirdiler. 1517 yılında Yavuz Sultan Selim Mısır’ı alınca halifelik Türklere geçmiş oldu. Abbasi halifeliği de tamamen sona erdi.

ABBASİLERİN YIKILIŞ NEDENLERİ

1)Emirul Ümeraların faaliyetleri,
2)İç isyanlar,
3)Abbasi Halifelerin Emevi Halifeleri kadar iyi yetişmemiş olması,
4)Abbasilerin devlet adamlarını kullanmadaki beceriksizliği ,
5)Din âlimlerine ve Hz. Ali soyundan gelenlere iyi davranmamaları
6)Fetihlerin durması

ABBASİLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

1) Abbasiler Arap olmayan uluslara hoşgörüyle yaklaşmış ve İslâmiyet’in daha fazla yayılmasını sağlamışlardır. 

2) Bu dönemde daha çok bilim – kültür alanında gelişme gözlenmiştir.

3) Türkler ilk kez bu dönemde İslâmiyet’i kitleler halinde benimsemişlerdir. 

4) Abbasilerin denizciliğe önem vermemeleri ticari ve askeri alanda gelişmelerini engellemiştir.

5) Başkentleri Bağdat’dır

6) İlk tercüme hareketleri ve kütüphaneler bu dönemde kuruldu. Müslümanlar öğrendikleri bu bilgilere yenilerini ekleyerek daha da geliştirdiler.

7) Abbasiler de İstanbul’u kuşatmış fakat başarılı olamamışlardır. (782’de Mehdi döneminde)
EMEVİ VE ABBASİ DÖNEMLERİ ARASINDAKİ FARKLAR:

1. Emevi Devleti Arap milliyetçiliği politikası izledi. Abbasiler ise Arap olmayanlara da hoşgörü ile davrandılar. Önce İranlı sonra Türk memur ve askerler Abbasi Devleti hizmetinde görev yaptılar.

2. Abbasiler merkezlerini Bağdat'a taşıdılar. Sasani devlet teşkilatını örnek aldılar. Vezirlik kurumunu oluşturdular. Vezir, halifeden sonra en yetkili kişi oldu.

3. Abbasiler, Emir-ül Ümeralık kurumunu kurdular. Emir-ül Ümera, başkomutan durumundaydı.

4. Abbasilerde saray teşkilatı genişledi. Refahın artmasıyla birlikte lüks arttı.

5. Emevi halifeleri Emiru’l-Mü’minin, Abbasi halifeleri ise İmamu’l-Müslimin unvanını kullandılar.

ABBASİ DEVLETİNDE TÜRK ETKİNLİĞİ:

Abbasi Devleti Emevilerin takip ettiği Arap ırkçılığına dayanan siyaseti terk ederek Müslüman halka eşit davranmıştır. Abbasilerin bu tavrı TürkleriN İslamiyet’e girmelerini hızlandırmıştır.

1) Türklere ilk görev veren Abbasi halifesi Mansur’dur.

2) Harun Reşit saray muhafızlarını Türklerden oluşturmuştur.

3) Halife Me’mun ve Mutasım döneminde ise devlet içerisinde Türklerin rolü oldukça artmıştır.

4) Mu’tasım zamanında Abbasi ordusunda çoğunluk Türklerin eline geçmiş, Türkler için Bağdat yakınlarında Samarra şehrini kurulmuştur.

5) Abbasiler Bizans sınırı boyunca kurdukları AVASIM ŞEHİRLERİNE (Tarsus, Adana, Antakya, Maraş, Malatya, Diyarbakır) Türkleri yerleştirmişlerdir. Bizans ile savaşlarda önemli rol oynamışlardır.
6) Mısır, Suriye ve devletin doğu illerinde vali olarak görev yapmışlardır. Devlet merkezinde vezir ve haciplik gibi görevler üstlenmişlerdir.

7) Tuğrul Bey 1055 I.Bağdat Seferi ile Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları’nın baskısından kurtarmışlardır.